Stanisław Konarski

Stanisław (imię zakonne), właśc. Hieronim Konarski (1700-73), pedagog, reformator szkolnictwa, pisarz polityczny, publicysta, poeta i dramaturg, pijar, prekursor polskiego oświecenia.

W 1725-27 studiował w Collegium Nazarenum w Rzymie, gdzie następnie był nauczycielem retoryki. Po rocznej podróży po Francji, Niemczech i Austrii dla uzupełnienia studiów, w 1730 powrócił do kraju, gdzie rozpoczął pracę nad edycją kompletnego zbioru praw polskich Volumina Legum. W 1740 otworzył w Warszawie elitarną szkołę dla młodzieży szlacheckiej Collegium Nobilium, a następnie doprowadził – mimo silnej opozycji – do zreformowania całego szkolnictwa pijarskiego w Polsce według opracowanego przez siebie programu (Ordinationes Visitationis Apostolicae… cz.1-5 1755, przekład polski Ustawy szkolne 1925).

Reforma szkolna Konarskiego stanowiła punkt zwrotny w walce o modernizację nauczania w Polsce XVIII w.. Jej celem było przede wszystkim wychowanie patriotyczne i obywatelskie młodzieży, a także zaznajomienie jej z osiągnięciami nauki nowożytnej (lektury dzieł Blaise Pascala, J. Bernoulliego, Galileusza, Isaaka Newtona, Kartezjusza i in.). Zadania reformy realizował także pijarski teatr szkolny, dla którego Konarski tłumaczył przekłady klasyków francuskich: Pierre Corneille’a, Jeana Baptiste’a Racine’a, Woltera, a także napisał dramat wzorowany na tragedii klasycystycznej „Tragedia Epaminondy (wystawiona w 1756), w którym wykorzystał wątek antyczny dla ukazania konieczności reform politycznych w Polsce.

Był też Konarski autorem wierszy o tematyce patriotycznej i obywatelskiej (zbiór Opera lyrica 1767, wydanie polskie Wiersze wszystkie… 1778). W podręcznikach retoryki: De emendandis eloquentiae vitiis (O prawie wad wymowy 1741) i późniejszym De arte bene cogitandi (O sztuce dobrego myślenia 1767) Konarski wypowiedział walkę barokowej manierze językowej, podkreślając związki retoryki z logiką. Prace te są zwykle cytowane wśród tych, które torowały drogę myśli oświeceniowej w Polsce.

Konarski był związany politycznie najpierw ze Stanisławem Leszczyńskim, później z programem Familii i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim (był uczestnikiem obiadów czwartkowych). W dziele skutecznym rad sposobie (1760-63), stanowiącym manifest polityczny jego działalności, pierwszy w Polsce przeprowadził gruntowną krytykę liberum veto, domagając się reformy sejmu. Traktat ten jest zaliczany do najświetniejszych w polskiej literaturze politycznej. W 1771 król wyróżnił Konarskiego medalem z napisem Sapere auso (“temu, który odważył się być mądry”).

Kontakt z osobami nieposiadającymi adresów e-mail za pośrednictwem szkoły lo@konarski.edu.pl